تفاوت مسئولیت مدنی و مسئولیت کیفری

_{^{آشنایی با مسئولیت مدنی و کیفری}}

مسوولیت در مفهوم عام به معنای تكلیف و وظیفه و آن چه كه انسان عهده‌دار و مسئول آن باشد، تعریف شده و در اصطلاح حقوقی نیز به هر موردی گفته می‌شود که شخص باید در برابر اعمال انجام‌شده توسط خود پاسخگو باشد.
در مواردی که فرد ناگزیر از جبران خسارتی باشد که از لحاظ مادی به دیگری وارد کرده است، این ‌گونه تعبیر می‌شود که وی مسوولیت مدنی دارد.

اما در تعریف مسئولیت کیفری باید گفت که فرد به دلیل رفتارهای مجرمانه‌ای که از خود نشان می‌دهد، باید در مقابل قانون پاسخگو باشد و در چنین شرایطی ممکن است به تحمل مجازات‌های مقرر قانونی نیز محکوم شود.

به عبارت دیگر، الزام شخص به پاسخگویی در قبال تعرض به دیگران، خواه به جهت حمایت از حقوق فردی صورت گیرد و خواه به منظور دفاع از جامعه، تحت عنوان «مسئولیت كیفری» یا «مسئولیت جزایی» مطرح می‌شود.

در حقیقت، مسئولیت كیفری نوعی الزام شخصی به پاسخگویی در برابر آثار و نتایج نامطلوب پدیده جزایی یا جرم است.

از دیدگاه كیفری، ارتكاب جرم یا هر نوع تخطی از قوانین و مقررات جزایی به تنهایی و به خودی خود موجب مسوولیت كیفری نیست، بلكه برای این كه مرتكب جرم را از نظر اخلاقی و اجتماعی مسئول و قابل سرزنش و مجازات بدانیم، لازم است كه شرایطی با هم جمع شوند.

بر این اساس، عمل مجرمانه‌ای كه با اندیشه، قصد و میل مرتكب، در عالم خارج تحقق یافته است باید حاكی از سوءنیت مرتكب یا ناشی از خبط و خطای او باشد. همچنین برای این كه مرتكب جرم را مسئول بشناسیم، علاوه بر اراده ارتكاب و سوءنیت یا تقصیر جزایی، باید بین جرم انجام یافته و فاعل آن، قابلیت انتساب وجود داشته باشد.

به طور كلی، هر كسی كه با علم و اطلاع دست به ارتكاب جرم می‌زند، لزوما مسوول شناخته نمی‌شود، بلكه علاوه بر تحقق اراده ارتكاب و سوءنیت یا تقصیر جزایی، باید دارای اهلیت و خصوصیات فردی متعارفی باشد تا بتوان وقوع جرم را به او نسبت داد.

در نتیجه، زمانی، انسان از نظر كیفری مسوول شناخته می‌شود كه مسبب حادثه‌ای باشد؛ یعنی بتوان آن حادثه را به او نسبت داد. بنابراین مسوولیت كیفری، محصول نسبت دادن و قابلیت انتساب است. مقصود از قابلیت انتساب آن است كه بر مقامات قضایی معلوم شود كه فاعل جرم، از نظر رشد جسمی، عقلی و نیروی اراده و اختیار، دارای آنچنان اهلیتی است كه می‌توان رابطه علیت بین جرم انجام‌ یافته و عامل آن برقرار كرد. در حقیقت مسئولیت كیفری از نتایج مستقیم انتساب جرم به فاعل آن احراز می‌شود و از این جهت به طور مختصر می‌توان گفت مسئولیت كیفری به معنای قابلیت انتساب عمل مجرمانه است.