دیه

_{^{آشنایی با انواع دیه}}

^{_{دیه مقدر}}

مال معینی است که در شرع مقدس به سبب جنایت غیرعمدی بر نفس، عضو یا منفعت یا جنایت عمدی در مواردی که به هر جهتی قصاص ندارد مقرر شده است.

^{_{دیه غیرمقدر}}

که به آن ارش نیز می گویند، دیه ای است که میزان آن در شرع تعیین نشده است و دادگاه با لحاظ نوع و کیفیت جنایت و تاثیر آن بر سلامت مجنی علیه ( کسی که جنایت بر او وارد شده ) و میزان خسارت وارده با در نظر گرفتن دیه مقدر و با جلب نظر کارشناس میزان آن را تعیین می کند.
مقررات دیه مقدر در مورد ارش نیز جریان دارد مگر اینکه در این قانون ترتیب دیگری مقرر شود.

^{_{موارد پرداخت دیه}}

دیه در موارد زیر و در صورت درخواست مجنی علیه یا ولی دم پرداخت می شود مگر به نحو دیگری مصالحه شود:

_{^{1- در جنایت شبه عمدی}}

جنایت شبه عمدی شامل موارد زیر است:

الف) هرگاه مرتکب نسبت به مجنی علیه قصد رفتاری را داشته باشد لکن قصد جنایت واقع شده یا نظیر آن را نداشته باشد و از مواردی که که مشمول تعریف جنایت عمدی می گردد، نباشد.

ب) هرگاه مرتکب جهل به موضوع داشته باشد.

مانند آنکه جنایتی را با اعتقاد به اینکه موضوع رفتارموارد زیر است به مجنی علیه وارد کند، سپس خلاف آن معلوم گردد:

 شیء یا حیوان

مرتکب جرم حدی که مستوجب سلب حیات است. مانند زنای محصنه

مرتکب جرم حدی که مستوجب قطع عضو است. مانند سرقت حدی

مستحق قصاص نفس یا عضو فقط نسبت به صاحب حق قصاص

متجاوز و کسی که تجاوز او قریب الوقوع است و در دفاع مشروع جنایتی بر او وارد شود.

زانی و زانیه در حال زنا نسبت به شوهر زانیه در غیر موارد اکراه و اضطرار

پ) هرگاه جنایت به سبب تقصیر مرتکب واقع شود. مشروط بر اینکه جنایت واقع شده یا نیر آن مشمول تعریف جنایت عمدی نباشد.

دیه جنایت شبه عمدی بر عهده خود مرتکب است.

مهلت پرداخت دیه از زمان وقوع جنایت شبه عمد به شرح زیر است:

بر اساس تراضی طرفین و در صورتی که تراضی وجود نداشته باشد، ظرف 2 سال قمری. که پرداخت کننده باید هر سال نصف دیه را بپردازد.
البته در صورتی که پرداخت کننده در بین مهلت مقرر نسبت به پرداخت تمام یا قسمتی از دیه اقدا نماید، محکوم له مکلف به قبول آن است.

_{^{2- در جنایت خطای محض}}

جنایت خطای محض شامل موارد زیر است:

الف) در حال خواب و بیهوشی و مانند آنها واقع شود مشروط بر اینکه آگاه و متوجه نباشد.

ب) به وسیله صغیر و مجنون ارتکاب یابد مشروط بر اینکه آگاه و متوجه نباشد.

پ) جنایتی که در آن مرتکب نه قصد جنایت بر مجنی علیه را داشته باشد و نه قصد ایراد فعل واقع شده بر او را مانند آنکه تیری به قصد شکار رها کند و به فردی برخورد نماید.

در جنایت خطای محض دیه یا بر عهده خود مرتکب است یا بر عهده عاقله ( عاقله عبارت است از: پدر، پسر، بستگان ذکور نسبی پدری و مادری یا پدری به ترتیب طبقات ارث ) به این صورت که:

اگر جنایت با بینه ( شهادت ) یا قسامه یا علم قاضی ثابت شود؛ پرداخت دیه بر عهده عاقله است و تمام عاقله ای که در زمان فوت می توانند ارث ببرند، به صورت مساوی مکلف به پرداخت دیه می باشند.

در مورد پرداخت دیه توسط عاقله ذکر دو نکته ضروری است:

اول اینکه : عاقله در صورتی مسوول است که علاوه بر داشتن نسب مشروع، عاقل، بالغ و در مواعد پرداخت اقساط دیه تمکن مالی داشته باشد.

دوم اینکه : در صورتی که مرتکب دارای عاقله نباشد، یا عاقله او به دلیل عدم تمکن مالی نتواند دیه را در مهلت مقرر بپردازد، دیه توسط مرتکب و در صورت عدم تمکن از بیت المال پرداخت می شود. در این مورد فرقی میان دیه نفس و غیر آن نیست.

اگر جنایت با اقرار مرتکب یا نکول او از سوگند یا قسامه ثابت شود؛ بر عهده خود مرتکب است. البته در مورد اقرار مرتکب باید گفت: اگر پس از اقرار مرتکب به جنایت خطایی، عاقله اظهارات او را تصدیق نماید، عاقله مسوول پرداخت دیه است.

مهلت پرداخت دیه از زمان وقوع جنایت خطای محض به شرح زیر است:

بر اساس تراضی طرفین و در صورتی که تراضی وجود نداشته باشد، ظرف 3 سال قمری. که پرداخت کننده باید ظرف هر سال، یک سوم دیه را بپردازد.

البته هرگاه پرداخت کننده در بین مهلت مقرر نسبت به پرداخت تمام یا قسمتی از دیه اقدام نماید، محکوم له مکلف به قبول آن است.

_{^{3- در جنایت عمدی که قصاص در آن جایز یا ممکن نیست:}}

از جمله مواردی که در آنها مرتکب قصاص نمی شود بلکه به پرداخت دیه محکوم می شود می توان به موارد زیر اشاره نمود:

جنایت عمدی بر جنین، هر چند پس از حلول روح باشد، موجب قصاص نیست.

جنایت در حال مستی اگر ثابت شود که مرتکب به کلی مسلوب الاختیار بوده، موجب قصاص نیست.

ارتکاب جنایت در حال جنون که موجب قصاص نیست.

مجنی علیه غیرمسلمان باشد و مرتکب پیش از اجرای قصاص مسلمان شود، قصاص ساقط می شود.

پس از بررسی مواردی که دیه به آن تعلق می گیرد، این سوال مطرح می شود که: دیه حق چه کسانی است؟

دیه حسب مورد حق شخصی مجنی علیه یا ولی دم ( ورثه مقتول به جز بستگان مادری به نسبت سهم الارث) است.

دیه جنایت عمدی بر عهده خود مرتکب است.

مهلت پرداخت دیه از زمان وقوع جنایت عمدی به شرح زیر است:

بر اساس تراضی طرفین و اگر در این توافق فقط بر میزان دیه به تفاهم برسند و بر سر زمان پرداخ آن اختلاف باشد و در نهایت مهلتی مشخص نگردد، دیه باید ظرف یک سال از حین تراضی تعیین گردد. در صورتی که تراضی وجود نداشته باشد، ظرف یک سال قمری.
البته هرگاه پرداخت کننده در بین مهلت مقرر اقدام به پرداخت تمام یا قسمتی از دیه نماید، محکوم له مکلف به قبول آن است.

لازم به ذکر است هر گاه دو یا چند نفر به نحو اشتراک، مرتکب جنایت موجب دیه گردند، حسب مورد هر یک از شرکاء یا عاقله آنها به طور مساوی مکلف به پرداخت دیه است.
ضمنا؛ در صورتی که پرداخت کننده بخواهد هر یک از انواع دیه را پرداخت نماید و یا پرداخت دیه به صورت اقساطی باشد، معیار، قیمت زمان پرداخت است مگر آنکه بر یک مبلغ قطعی توافق شده باشد.

_{^{مقادیر دیه}}

_{^{مقدار دیه نفس}}

مقدار دیه کامل نفس ( مرد ) همان است که در مقررات شرع تعیین شده است و میزان آن در ابتدای هر سال توسط رئیس قوه قضائیه به تفصیل بر اساس نظر مقام رهبری تعیین و اعلام می شود.

دیه قتل زن، نصف دیه مرد است. در این صورت معادل تفاوت دیه تا سقف دیه مرد از صندوق تامین خسارت های بدنی پرداخت می شود.
مقدار دیه در غیر ماه های حرام در سال 1396؛ دویست و ده میلیون تومان اعلام شد.
مقدار دیه در ماه های حرام ( محرم، رجب، ذی القعده و ذی الحجه ) و همچنین در صورتی که رفتار مرتکب و فوت مجنی علیه هر دو در محدوده حرم مکه واقع شد، خواه جنایت عمدی باشد یا غیرعمدی باشد، علاوه بر دیه نفس، یک سوم دیه نیز افزوده می گردد.

دیه سقط جنین به ترتیب زیر است:

الف- نطفه ای که در رحم مستقر شده است، دو صدم دیه کامل
ب- علقه که در آن جنین به صورت خون بسته در می آید، چهار صدم دیه کامل
پ- مضغه که در آن جنین به صورت توده گوشتی در می آید، شش صدم دیه کامل
ت- عظام که در آن جنین در آن به صورت استخوان در آمده لکن هنوز گوشت روییده نشده است، هشت صدم دیه کامل
ث- جنینی که گوشت و استخوان بندی آن تمام شده ولی در آن روح دمیده نشده است، یک دهم دیه کامل
ج- دیه جنینی که روح در آن دمیده شده است:

اگر پسر باشد: دیه کامل

اگر دختر باشد: نصف دیه کامل

اگر مشتبه باشد: سه چهارم دیه کامل است.

هرگاه در اثر جنایت بر مادر، جنین از بین برود، علاوه بر دیه یا ارش جنایت بر مادر، دیه جنین نیز درهر مرحله از رشد که باشد پرداخت می شود.
هرگاه زنی جنین خود را، در هر مرحله ای که باشد، به عمد یا شبه عمد از بین ببرد، دیه جنین توسط او پرداخت خواهد شد و اگر با خطای محض از بین ببرد، عاقله ی مادر دیه را خواهد پرداخت.

هرگاه جنینی که بقای آن برای مادر خطر جانی دارد به منظور حفظ نفس مادر سقط شود، دیه ثابت نمی شود.
هرگاه چند جنین در یک رحم باشند، سقط هر یک از آنها دیه جداگانه دارد.